Auteur: Wybren Bakker

Een werkdefinitie van management op diverse toonaangevende universiteiten binnen de Angelsaksische wereld luidt: “Management is getting the job done through people.”

Kernwoorden zijn:

• job: je moet weten wat je te doen staat;
• getting done: je moet succesvol zijn;
• through people: niet zelf maar met inzet van derden.

Al langer gebruiken we binnen o.a. de zorgsector de term “dienend leiderschap” .
Ik ben een warm voorstander van deze vorm van leiderschap in organisaties en kan zelf niet anders meer handelen als bestuurder – manager. Mensen maken nog steeds het verschil: dat betreft handelen van zowel de leidinggevende als van de medewerkers. Zij dragen de organisatie intern en extern en primair naar hun klanten uit door handelen – gedrag – moreel kompas en attitude.
Aandacht voor de People Planet Profit is daarbinnen vanzelfsprekend: je bent niet alleen en gaat niet voor het snelle gewin voor jezelf. Je bent dienstbaar naar wat komt. Stelt vragen en verstrekt waar nodig kaders als leidinggevende en doet in het eigen handelen een krachtig beroep op ieders individuele verantwoordelijkheid. Mooi vak managen of leiderschap: in beide mag en kan het oprecht vertrouwen in de ander en bewust willen “dienen” leidend zijn.

Het geloof in de oprechtheid en goede bedoelingen van cliëntenraden naar bestuurders en directie is groot. Dat is een waardevol begin van een “relatie”. Hoe je enerzijds de kritische belanghebbenden blijft en anderzijds voorkomt steeds in spanning te zijn met de bestuurder blijft voor elke cliëntenraad een eigen verkenningstocht. Openheid en werken vanuit vertrouwen en wederzijdse goede bedoelingen is een mooi begin.

Bestuurders die investeren in de relatie, afspraken nakomen vanuit een intrinsiek kompas en proactief meedenken hoe de macht van de cliëntenraad te vergroten verdienen steun. Je kunt als bestuurder goodwill “verdienen” bij de cliëntenraad. Dat doe je door samen de toezeggingen eens per kwartaal te beoordelen op de daadwerkelijke uitvoering.

Want resultaten tellen. Niet slechts de toezeggingen.

Drie majeure transities zijn in de zorg en welzijnssector gaande. Gedecentraliseerd naar gemeenten zijn deze drie transities beleidsvoer voor gemeenteraadsleden en risicovolle dossiers voor nieuwe wethouders.

In veel collegeprogramma’s staan zinnen als “mensen die het echt nodig hebben bieden we als gemeente extra ondersteuning. Stapeling van voorzieningen moeten beperkt worden en vooral bij het vormgeven van diensten uitgaan van eigen kracht en zelfredzaamheid”.

Bij diverse colleges is nog geen beeld van aantallen cliënten – hulpvragen – die binnen de gemeente wonen. Eveneens zijn beschikbare budgeten nog niet bepaald. Wel is richting gegeven en op basis daarvan weten gemeenten dat ze met minder geld veel te doen krijgen. Er liggen kansen en risico’s. Openeinde financiering is niet (meer) mogelijk wil de ruggengraad van het stelsel behouden blijven. Zelfzorg, samen met je vrijwillig of betaalde maatjes, is de norm.

Gemeenteraden doen er goed aan nog dit jaar met het college af te spreken hoe wederzijds omgegaan zal worden met zorgincidenten in de gemeente. Er gaan nu en straks dingen mis en er is kans op forse fouten. Bespreek open in de gehele raad welke werkwijze de raad wenst te hanteren bij het ontstaan van fouten in de dienstverlening.

Normaal stellen politici vragen in de Tweede Kamer over de zorgincidenten. Straks zijn er ruim 400 podia waarin het debat aan de orde zal zijn en bestuurders afgerekend gaan worden.

“Wij zijn eigenaren”, zeggen ouderen wonend in een zorginstelling en tegen de directeur en medewerkers zeggen ze: ” jullie zijn onze gasten” .

Helaas, zo ervaren cliënten in instellingen dat nog niet. Of het ooit, tot gelijkwaardigheid qua macht komt? Ik twijfel. Ik twijfel niet aan de doorzettingskracht van burgers met een zware zorgvraag die intramuraal wonen. Wel twijfel ik aan de wil van bestuurders om macht terug te geven daar waar ze hoort. Beter is te spreken van macht die ontnomen is weer terug geven.

Nieuwe wetten moeten die koers versterken op Nationaal, lokaal en Europees niveau. Benieuwd wat de toekomst gaat brengen.

Cliënten die vallen onder de (oude) AWBZ en verblijven in instellingen hebben recht op een krachtige invloedrijke cliëntenraad. Het is het wettelijk orgaan dat belangen van bewoners vertegenwoordigend.

Zorginstellingen maken onderdeel uit van de buurt en halen graag nieuwe doelgroepen binnen om zo als maatschappelijke onderneming op behoeften in te spelen. De gebouwen zijn er, die kosten zijn al gemaakt. Door nog meer gebruik van ruimten en faciliteiten te maken komen nieuwe doelgroepen de zorgcentra in. Echter het in het woonhuis van de bewoners. Conflicterende belangen kunnen bestaan.

Deze ontwikkeling dwingt de cliëntenraad zich uit te spreken over wat wel en niet vanuit hun perspectief in een 24 uurs instelling mogelijk is. Formuleer de voorwaarden waarbinnen nieuwe doelgroepen welkom zijn met inachtneming van de primaire taak van cliëntenraden: opkomen voor de belangen van hen die woonachtig zijn in de instelling.

Ga vervolgens in overleg met alle partijen. Maak verschillen bespreekbaar, creer ruimte om de meerwaarde wederzijds te ontdekken. Experimenteer met concepten. Benut sociocratische besluitvormingsmethoden (zie blog over consent) bij het maken van nieuwe afspraken. Zo erken je elk individu en komen de beste besluiten tot stand.

Sociocratische besluitvorming toepassen in organisaties leidt tot een sterkere organisatie met betrokken medewerkers en benutting van alle competenties die binnen een organisatie zijn. Talenten ontwikkelen en er is een breed gedragen uitvoering van beleid. In Nederland zijn veel voorbeelden van succesvolle organisaties die werken met de principes van sociocratie.
Ik ben pleitbezorger van deze overleg- en participatievorm.

Voor cliëntenraden zou een basis regel de invoering van het consentbeginsel in hun overleggen kunnen zijn. Geen meerderheidsbesluiten maar op basis van argumenten komen tot het beste besluit met de gehele groep die aanwezig is. Ieder geeft consent aan dat best haalbare besluit. Ieder is betrokken bij de besluitvorming en geen 49% van de deelnemers haakt af of is ontevreden.

Zo versterk je de kracht van de raad van binnenuit en creëer je ruimte voor anders denkenden serieus mee te kunnen spreken en te beslissen. Erkenning van elk individu: dat willen we toch allemaal?

Iedereen kan zich kandideren om eenmaal opgenomen in een zorginstelling (( of partner – verwante van) om zitting te nemen in de cliëntenraad. Veel mensen schrikt dit echter af. Het idee bestaat dat daarvoor speciale kennis nodig is, dat je talenten voor vergaderen moet hebben, dat het intellect vergt om moeilijke stukken te lezen.

Als cliëntenraad heb je de mogelijkheid om de organisatie mee te sturen. Actie een kan zijn om te eisen dat medewerkers en directies doelgroepgericht schrijven. De cliëntenraad kan als eerste punt agenderen: stukken leesbaar en toegesneden op de doelgroep aanbieden. De bestuurder heeft dat gewoon te (laten) doen!

Stel jezelf als organisatie de norm dat alle stukken van een organisatie door burgers en familie openbaar toegankelijk zijn (Open Data is de norm) en leesbaar zijn voor de niet bestaande “gemiddeld burger” van Nederland.

Tip: doe voor publicatie een leestest onder de doelgroep en u weet wat er beter kan en dus moet.

Er is geen enkele reden te bedenken waarom cliëntenraden niet gelijk als ondernemingsraden wettelijk moeten worden beschermd en ondersteund. De wetgever is nu aan de slag tot versterking over te gaan en betere regels tot stand te brengen. Daar zijn ze overigens al jaren mee aan de slag. Schijnbaar met beperkte haast.

Een van de uitvoeringsproblemen van een sterke cliëntenraad ligt in het feit van de tijdelijkheid van de cliënt en diens algehele vaak afnemende gezondheidstoestand. Zaakwaarnemers, buddy’s, familieleden, iedereen kan, op geleide van een reglement (als dat er is) meepraten en stemmen over wie zitting heeft in de cliëntenraad. Het komt voor dat de overgrote meerderheid van de leden van de cliëntenraad niet uit bewoners (de primaire doelgroep) bestaat.

Ik pleit er voor cliënten in meerderheid zitting te laten houden: dus minimaal 51% van de vertegenwoordigers in de cliëntenraad van een intramurale instelling is daarin zelf woonachtig.
Moeilijk? Ja, onmogelijk? Nee! Helaas blijft er een grote mutatiesnelheid maar daar kun je als organisatie op anticiperen en bestuurlijk dat stevig ondersteunen.

Een ander punt betreft de democratische legitimatie van de cliëntenraad. Die moet loepzuiver tot stand zijn gebracht. Ambtelijk secretarissen kunnen daar veel in betekenen. Cliëntenraden zijn vertegenwoordigende lichamen. Zonder stemming onder de doelgroep moet je dus geen nieuw lid van de cliëntenraad accepteren. En minimaal 2 keer per jaar een algemene vergadering openbaar beleggen. Dat kan op locatie of groepsniveau. Het past bij een zichzelf serieus nemende cliëntenraad als vertegenwoordigend orgaan dat dit systematisch uitgevoerd wordt. Dat is in het belang van de raad en ook van de organisatie als geheel.